Povodom 400. godisnjice naseljavanja (1598 - 1998)   VELIKI POGANAC   Jedno od brojnih srpskih naselja na Kalniku je Veliki Poganac, koji je kroz cetiri vijeka postojanja imao funkciju glavnog sredista srpskog naroda na sirem kalnickom prostoru, na krajnjoj zapadnoj periferiji Hrvatske, u savsko-dravskom medjurecju. Geografski polozaj i smjestaj. Veliki Poganac sa svojim seoskim atarom nalazi se na 11 km zapadno od ceste i zeljeznicke pruge Koprivnica - Krizevci, gotovo na polovini toga puta na 20-23 km jugozapadno od grada Koprivnice, cijoj opstini pripada kao posljednje selo na granici sa opstinom Krizevci, a od grada Krizevaca je udaljen cestom 22-25 km. Topografski ili lokalni smjestaj naselja i atara odredjen je sirim geografskim polozajem na sjeveroistocnoj podgorini Kalnickog gorja, kao i razvodjem izmedju rijeka Drave i Save zapadno od naselja. Seosko podrucje Velikog Poganca iznosi 1150 ha ili 11,5 km2 odnosno 3-4 km u promjeru, a oblik se priblizava izgledu pravougaonika. Atar Velikog Poganca granici se sa ovim katastarskim optinama: Veliki Grabicani na istoku, sumski kompleks Bjeljevina Suma sa kotama 276 m/n.v. i 251 m/n.v. na jugu iza kog se nalaze sela Botinovac, Mali Poganac i Koprivnicka Reka; na zapadu se nalazi atar sela Apatovec (krizevacka opstina sa prevojem Borova Glava (288 m); na sjeverozapadu je atar sela Ivanac Ludbreski (pogresno na karti stoji Ivanec), koji spada u koprivnicku opstinu i na sjeveru je granica u sumama Grabulin i Medenjak iza kojih se nalazi selo Ribnjak. Geolosko-petrografska gradja i reljef. Na povrsini sela Velikog Poganca prevladavaju sedimenti najmladje starosti holocena ili diluvijuma na najnizem zemljistu pored Glibokog Potoka, gdje je zabiljezena najniza kota u ataru od 174 m kod mlina na potoku jugoistocno od naselja pa do kote 192 m kod Vojkovica mlina na istom potoku. U reljefu najnizeg dijela prevladavaju naplavine holocena kao sto su: gline, ilovace, pijesci na kojima se nalaze obradive povrsine sela: livade pored rijeke i njenih brojnih pritoka, a na nesto visem i ocjeditijem zemljistu nalaze se oranice. Vise zemljiste nalazi se iznad izohipse od 200 m, koja na jugu i zapadu vodi paralelno i neposredno prati Gliboki Potok. Posto se uzdize strmo iznad Potoka, moze se pretpostaviti i rasjedna linija. Sjeverno od Potoka izohipsa od 200 m vodi na udaljenostima od 100 do 500 m. Prostor juzno od Potoka zauzima sumski kompleks Bjeljevina sa uglavnom dobrom bukovom sumom. Kroz nju je osamdesetih godina prosjecen put za asfaltnu cestu Lepavina - Veliki Poganac (9 km), koja je otkrila slojeve holocenih sljunaka debljine desetak metara. Prostori zapadno i sjeverno od naselja su geoloski nesto stariji i pripadaju mozda pliocenu, a predstavljeni su uglavnom glinama, ilovacama i pijeskom. Prema Borovoj glavi susrecu se krecnjaci mladje starosti. Visina reljefa u sredini naselja iznosi 228 km kod pravoslavne crkve, a najvisa kota na sjeveru je u sumi Medenjak (260 m). Prema tome, nizinski dio Velikog Poganca zauzima oko 1/10 prostora pored Glibokog Potoka, dok ostali dio zauzima pobrdje iznad izohipse od 200 m. Reljef sela je veoma diseciran sa cetiri pritoke Glibokog Potoka. Klima sela kao i sire okoline je umjerenokontinentalna sa pozitivnom januarskom temperaturom, dok julska temperatura iznosi 21 stepen. Godisnja kolicina padavina se krece oko 900 mm sa dva maksimuma, jesenskim i proljetnim. Tla su nastala na prirodnoj osnovi sume hrasta kitnjaka i bijelog graba. Po tipu su pseudoglej koji trazi meliorativne radove, ali se djubrenjem mogu postici visoki rezultati. U vegetacijskom pogledu atar sela pripada peripanonskom podrucju hrasta kitnjaka i obicnog graba. Ljudsko drustvo je dosta rano pocelo da mijenja prirodnogeografsku sredinu u svoju zivotnu okolinu. Ljudi su poceli krciti sume ili ih paljevinama pretvarati u obradive povrsine u vezi sa poljoprivrednom revolucijom i pripitomljavanjem domacih zivotinja. Danasnji izgled seoskog pejzaza Velikog Poganca se sastoji od tri elementa: sume, obradivih povrsina i naselja u sredini. Naselje je gradjeno pored puteva i ima izlomljen oblik sa kruznim oblikom u centru. Obradive povrsine oranice okruzuju naselje sa svih strana, livade se nalaze juzno od naselja, u dolini Glibokog Potoka. Sumski pojasevi se nalaze juzno (Bjeljevina Suma sa uglavnom bukovom sumom), dok su sjeverno od naselja Sume Medenjak i Grabulin. Ostrvca sume se nalaze razbacana u ataru sela unutar obradivih povrsina, dok su karakteristicna pojedinacna stabla hrasta, jasena ili klena na medjama parcela. U nizim dijelovima to su vrbe i topole. U naselju i oko njega dosta je vocnjaka sa uglavnom stablima sljiva, jabuka, krusaka, oraha i drugog srednjeevropskog voca. Naseljavanje srpskog stanovnistva na Kalniku. Srpsko stanovnistvo se naseljava na sirem prostoru Kalnika grubo uzevsi u dvije etape: prva u drugoj polovini 15. v., a druga etapa od vremena osnivanja Slovinske vojne krajine (Vindisgrenz) 1540. godine. Prema dokumentima, srpsko stanovnistvo u danasnjoj sredisnjoj ili sjevernoj Hrvatskoj, a tadasnjom Slovinijom Gornjom (cije su zapadne i juzne granice cinile rijeke Sutla i Kupa) javlja se polovinom 15. v., kad se hrvatsko-slavonski ban grof Ulrih Celjski ozenio Katarinom Brankovic, cerkom srpskog despota Djordja, pa je sa njom dosla i vojnicka posada, razmjestena po gradovima Medvedgradu kod Zagreba, Rakovcu kod Vrbovca, Velikom i Malom Kalniku kod Krizevaca i u Koprivnicu (1,156). Posto su vojnici posada dolazili kao samci, oni su se zenili domacim stanovnistvom i vremenom se pokatolicili. Krajem 15. v. srpsko stanovnistvo se pojacava sa doseljenicima iz Hercegovine na celu sa knezovima Vladislavom i Balsom Hercegovicem, koji su dobili znatna vlasteoska dobra u Slavoniji, pa medju njima i grad Mali Kalnik. Ovaj je grad oduzet 1537. g. od Nikole Balse Hercegovica, jer je pristao uz Zapolju. Kao staresina crkve sv. Bogorodice kod danasnjeg sela Glogovnice pominje se 1514. g. Vladislav, herceg od sv. Save, a kao susjedi njegova vinograda pominju se gotovo sami Srbi Hercegovci: Bratic, Kosic, Brdaric, Martinovic i dr. Srpsko gospodarstvo u Kalniku i okolini trajalo je stotinu godina (1434-1537) od Katarine Brankovic do Balse Hercegovica, a imalo je za posljedicu da se ovdje ocuva srpska tradicija do ovih vremena. Stoga se u srpskom pravoslavnom selu Osijeku pod Kalnikom i danas prica da je tamosnju srpsku crkvu sagradila jedna Srpkinja grofica, koja je stolovala u Kalniku. A jedna od najstarijih srpskih porodica u tome selu jeste porodica Vitanovica, koja se razgranala u citavo pleme i rasirila po mnogim okolnim selima (1,157). Selo Osijek je najzapadnije srpsko naselje na Kalniku i nalazi se u izvorisnom dijelu rijeke Glogovnice (koja je inace bila zapadna granica Slovinske krajine) na visini izmedju 300 i 400 m u podgorini Kalnicke Grede, Velikog brda (408 m), a sastoji se od zaselaka sa karakteristicnim srpskim toponimima kao sto su: Habdije, Srdije, Miletni, Mijok i Grujice. I u velikom selu Vojakovcu nalaze se karakteristicni toponimi srpskog porijekla kao sto su: Cabraji, Pavlovici, Vujici, Kostadinovci, Stari i Novi Bosnjani. U Koprivnickoj Reci se nalazi zaseok po imenu poznatog kalnickog srpskog roda - Vitanovici. Ovo su naselja i stanovnistvo prve srpske migracione struje. Druga migraciona struja vremenski se spaja sa prestankom prve, a pocinje osnivanjem Slovinske vojne krajine 1540. godine od njenog prvog zapovjednika Hansa Ungnada, koji je obavijestio stajerske staleze da domace stanovnistvo nije doraslo za borbu s Turcima i hajducima, te bi trebalo da i njih neko brani; jer: "oni su navikli samo da sluze oko stolova svojih gospodara, te pune podrume i koseve njihove." On zato predlaze da se nabave valjane placenicke cete Nemaca i narocito Srba, koji vec od pre desetak i vise godina u znatnom broju uskacu iz Turske u Senjsko Primorje, Zumberak i Kranjsku, te vrlo uspesno vrse krajisku sluzbu na onoj Krajini (1,159). Stajerski stalezi usvojise predlog i vec iste godine pocinje sistematsko, drugo naseljavanje Srba na Kalnickom prostoru, kao i zapadnoj Bilogori i Moslavini. Doseljavanja Srba krajisnika pocelo je sa uskocima i Kranjske i Zumberka marta 1540. g., a zatim maja 1542. g., kada je u krajisku sluzbu uzeto 400 Srba pod upravom 12 narodnih vojvoda. Oni su razmjesteni izmedju gradova Koprivnice, Krizevaca i Ivanica, a dobar dio njih doveli su svoje porodice i smjestili ih u blizini svojih strazara (1,160). Za ovim pocese dolaziti i srpski uskoci iz Slavonije i Ugarske, koje u ovo doba nazivaju mahom prebezima, a docnije Vlasima. Tako vec 1543. g. dodjose iz Donje Slavonije Marko (Tomasevic) od Pozege i Petar Besedic (Pribeg), svaki sa devet oruzanih momaka (1,160). Isticemo Petra Besedica, jer je krajem XVIII v. u V. Pogancu zivjela brojna porodica Besjedica. Prije posljednjeg velikog turskog osvajanja Slovinije u 1552. g., kad su u njihove ruke pala utvrdjenja Virovitica, Dubrava, Cazma i desetina drugih manjih utvrdjenja, presla su iz turske Slavonije na austrijsku stranu 1551. g. dvojica uglednih vojvoda: Ivan Margetic (Rascianus) i stric mu Plavsa. Ivan se sa svojih 49 konjanika nastanio oko Ludbrega, po selima danasnjih srpskih parohija Bolfana i Velikog Poganca, te je dao ime selu; a Plavsa se, sa svoja 53 pesaka, naselio blizu Koprivnice, gde se i po njemu prozvali jedno selo - Plavsinci, glavno srpsko selo u onom kraju i sediste parohije (2,15). Selo Ivanac se danas sluzbeno naziva Ivanec Ludbreski (iako u opstini Koprivnica), a selo Plavsinci je na sjevernim padinama Bilogore sa poznatom crkvom. Napominjemo da ne postoje naselja i crkve na prostoru Poganca i Ivanca u srednjevjekovnom razdoblju, "iako je podrucje podravskog dijela Kalnika i Bilogore posve nedovoljno arheoloski istrazeno, pogotovo srednjovjekovni lokaliteti, ipak se mogu i u ovom dijelu Podravine konstatirati neki znacajniji utvrdjeni i (manje) naseobeni centri iz tog doba, poput: Velikog Poganca, Ludbreskog Ivanca, Lepavine, Plavsinca, Javorovca..." (3,45), sto znaci da su doseljeni Srbi krajisnici mogli na slobodnom prostoru graditi svoja naselja. Slijede naseljavanja krajisnika iz Zumberka (1555. g.), a austrijska vlast pokusava 1568. g. da sve uskoke iz Kranjske ili barem one koji budu hteli, naseli u Podravinu, na granicu s Turskom (2,15). Na taj nacin vec u drugoj polovini 16. v. po Gornjoj Slavoniji nastanjeno je nekoliko tisuca Srba sa vrlo vidnom ulogom na toj krajini, kada je nadvojvoda Karlo smatrao da za potrebno da juna 1576. g. upozori Zemaljsku stajersku upravu: kako vecina vojvoda na Slovinskoj krajini nije rimokatolicke nego pravoslavne vjere (nit Crhristen, sondern Usskokhen) (2,15). Takvo je bilo stanje na prostoru nove krajine iza cetrdesetak godina naseljavanja srpskog krajiskog stanovnistva, koje su vrsile austrijske vojne vlasti. Trece migracije srpskog stanovnistva, prema R. Grujicu, u Slovinsku krajinu izvrsene su od kraja 16. v. do pred kraj 17. v. (1597 - 1683.), te su zauzele mahom sredinu danasnjih nasih naselja u ovoj oblasti, od Rovista do Severina (1,155). Episkop Vasilije iz manastira Orahovica u Donjoj Slavoniji presao je 1595. na austrijsku stranu i bio veoma lijepo primljen od austrijskih vlasti u Varazdinu i u Gracu od nadvojvode Ferdinanda. On je govorio o velikoj zelji srpskog stanovnistva da predje sa turske na austrijsku stranu. Septembra 1597. g. komandant Slovinske krajine baron Z. Herbertstajn je preveo iz spaljene Slatine i okolnih sela 1100 Srba sa 4000 komada marve. Doseljene Srbe naselio je Herbertstajn u Rovistu i okolini. S proleca 1598. doselise se dve grupe Srba, od kojih je jedna naseljena u Pogancu. Obe grupe zajedno brojale su oko 500 dusa (4,18). Tako je dakle odredjeno vrijeme masovnog naseljavanja i moæda i stvaranja naselja Poganca. Tezak je bio zivot srpskog naroda i krajisnika narocito prvih godina naseljavanja kako zbog smjestaja, tako i zbog sukoba sa Katolickom crkvom, nekadasnjim vlasnicima zemlje i ratovanja s Turcima, a od 17. v. i ucesca krajisnika u ratovima po Austriji i Njemackoj. To su iskoristili turski vojvode i harambase, uglavnom porijeklom Srbi, pa su iz Virovitice, Siraca, Pakraca, Gradiske i Dubice poceli pljackati Slovinsku krajinu. Tako je septembra 1620. jedna turska ceta iz Cazme upala u krizevacku kapetaniju i zarobila i odvela nekoliko osoba sa sobom - "Vlasi iz Poganca su medjutim tri osobe odrobili." Najvise su od tih ceta stradavala srpska mesta Rovisce, Narta, Plavsino Selo, Mucna, Poganac i Prgomelj (4,32-33). Prve pisane dokumente o sluzbi krajisnika iz Poganca nalazimo 1638. g. kad su dva konjanika, Milak i Milos od Poganca, sluzili pod komandom koprivnickog kapetana barona Ajbesvalda (4,69). Srbi iz Poganca imaju 1643. godine sukob sa komesarom Tomom Mikulicem, cije su kmetove porobili u maju te godine, pa mu je steta nadoknadjena (4,73). Krajiskoj vojnoj vlasti sa sjedistem u Gracu imamo zahvaliti za postojanje ogromnog broja dokumenata iz zivota krajisnika. Prema popisu vojnika na slavonskoj granici od 1606. sluzio je kao granicar i Radoslav Pavkovic (4,182), koji se moze uzeti kao daleki predak poznatog roda Pavkovica, koji i danas zive u Pogancu. Prema popisu vojnika slavonske granice iz godine 1651. spominju se pored ostalih ovi Srbi: Milos iz Poganca, sluzio kao husar u krizevackoj kapetaniji (4,184-185), pa je lako moguce da je to isto lice koje je vec pominjano 1638. godine. Iste godine sluzio je u Krizevcima Radonja Gojkovic, a kao husar u krizevackoj kapetaniji sluzio je Jovan Gojkovic (4,185-187). Za obojicu se moze pretpostaviti da su rodom iz Poganca, jer u selu i danas postoji brojni rod Gojkovica. Jos jedan krajisnik vjerovatno rodom iz Poganca jeste zastavnik Novak Smoljanovic, cije se ime nalazi na platnom spisku koprivnicke kapetanije od 1651. g., na kome je na prvom mjestu vojvoda Poznan od Poganca (4,89). I danas u Pogancu postoji obitelj Smoljanovica (prema R. Grujicu porijeklom iz Makedonije), dok pomenuti vojvoda nema prezimena, jer mu je vojvodsko zvanje bilo dovoljno. Na istom spisku je i zastavnik Obrad Grubacevic kao jedan od Srba granicarskih staresina u tom kraju u koprivnickoj kapetaniji (4,89). Obrad Grubacevic je sluzio 1651. u Sv. Ivanu (danas Zabnom, na cesti Krizevci - Bjelovar). U Pogancu i danas postoji obitelj Grubacevic. Danasnja crkva u Velikom Pogancu datira iz 1722. godine, a njen ikonostas predstavlja jedan od bisera barokne pravoslavne umjetnosti u sjevernoj Hrvatskoj (3,234 i 11). Ikonostas u cetiri reda iz 1779. godine izradio je poznati ikonograf Jovan Cetirovic-Grabovan, rodom iz Ohrida (2,111). U vezi sa postojanjem crkve u Velikom Pogancu pominje se 1743. godine Mihal Barich dihak, katori zna pismo dihacko, koji se potpisao u Cvetnom Triodu, stampanom u Mrksinoj crkvi 1566. godine (2,114). Sasvim je vjerovatna pretpostavka da se na mjestu danasnje zidane crkve nalazila drvena crkva s pocetka 17. v. po doseljavanju Srba na Kalnik. Crkva je posvecena sv. Velikomuceniku Georgiju. Parohiju opsluzuje iguman manastira Lepavine arhimandrit o. Gavrilo (Vuckovic) (- nap. prir.). Parohija Veliki Poganac pored istoimenog sela obuhvata i sljedeca sela: Veliki Grabicani, Ludbreski Ivanac, Prkos, Radiljevo Selo, Velika i Mala Rasinica, Ribnjak, Duga Rijeka, Mala Rijeka i Rijeka Koprivnicka. Stalna napetost u Krajini izmedju Pravoslavne srpske crkve i njenog krajiskog, buntovnog stanovnistva na jednoj strani i drzavne, Katolicke crkve, konkretno Zagrebacke nadbiskupije, koja je radila na suzbijanju pravoslavlja i prevodjenju Srba pravoslavaca na katolicanstvo i na uniju, dovela je polovinom 18. v. do paljevine manastira Marca od strane naroda i seobe unijatskog biskupa u Krizevce 1777. godine (2,165). Posto je taj biskup V. Bozic bio rodom iz sela Batinjana, danasnjeg Vojakovca kod Krizevaca, razvio je zivu propagandu za uniju oko Krizevaca i u susjednom manastiru Lepavina. U vezi sa ovim pominju se ove pravoslavne srpske obitelji iz Velikopoganacke parohije iz 1782. godine: "Savo Bernica i supruga mu; Teodor Dulikravic primio uniju 1780. poradi djelbe - svi Pogancani poradi djelbe, a supruga mu Marija ostala u pravoslavnoj vjeri. Petar Bernica i Pajo Bernica, a njihove supruge i djeca ostali Hristjani. Isak Besjedic; Jovan Faktovic (treba: Fajtovic - MB), a njegova zena i dijete ostali u pravoslavnoj vjeri; Aleksa Smoljanovic i Georgije Pavkovic i Simo Pavkovic su primili uniju 1780. godine, ali su njihove supruge i djeca ostali u pravoslavnoj vjeri. Ukupno iz Velikog Poganca na uniju je preslo 1780. 13 lica, dok je iz njihovih obitelji 15 lica ostalo vjerno pravoslavlju. Odgovor srpske pravoslavne crkve dao je pakracki vladika Josif Jovanovic Sakabenta, koji je 3. maja 1782. primio u Bjelovaru delegaciju unijata iz Velikog Poganca, Grabicana, Sesveta i Batinjana, koji su izjavili: "i odricemo se da nikada necemo biti unijati; volimo mertvi biti nego nasie otaca zakon da pogubimo..." (2,166). Unija je ubrzo savladana zahvaljujuci i patentu o vjerskoj toleranciji cara Josipa II. Kretanje broja stanovnika Velikog Poganca. Broj stanovnika sela moze se pratiti od 18. vijeka prema podacima R. M. Grujica, u kojima je za 18. vijek dat samo broj domova, a za 19. vijek broj domova i dusa. Podaci su prikazani u narednoj tabeli:   Tabela 1. Broj domova i dusa u Velikom Pogancu od 1732. do 1929. godine  Godina  1732.  1775.  1764.  1779.  1809.  1839.  1859.  1899.  1929.  Domova  110  72  19  22  20  21  29  107  130  Dusa          246  279  385  647  597 Izvor: 2,221   Kriticni smo prema broju domova za prve dvije godine (1732. i 1755.), jer je broj previsok. Realni podaci slijede od 1764. kad je zabiljezeno 19 domova, sto pretpostavlja oko 200 stanovnika sela. U 19. v. podaci su realniji i pokazuju skroman porast stanovnistva do polovine vijeka, kad nastupa prava ekspanzija poslije 1869. godine, u doba raspadanja krajiskog sistema, gasenja krajine i nestajanja kucnih, porodicnih zadruga, kad se zadruzna zemlja slobodno dijeli. Tad se broj domacinstava povecava sa 29 na 107 (3,7 puta ili godisnje za 2,6 nova domacinstva). Broj stanovnika se povecao za 316 lica i dosegao najveci broj 674 lica. No u jednom domu je 1899. g. bilo 6,3 clana, prema broju od 12,3 clana u prethodnom razdoblju krajiskog sistema porodicnih zadruga. U Velikom Pogancu prvi put je zabiljezen pad broja srpskog stanovnistva u periodu 1899-1929. godine, od 77 lica ili preko 11%, sto na 30 godina pokazuje prosjecni godisnji pad od gotovo 4% ili prosjecno godisnje 2,6 lica. Suprotno opstem padu broja stanovnika broj domova jos raste na 130, ali broj clanova domacinstva iznosi samo 4,6 lica! To pretpostavlja roditelje sa dvoje dece i jednim pretkom. Tako je sa 20. vijekom zapoceo proces izumiranja srpskog stanovnistva na njegovoj zapadnoj etnickoj granici. Kao uzroci se mogu navesti: naglo opadanje nataliteta, geografska odvojenost od kompaktnih masa srpskog stanovnistva, nepostojanje nutarnjih imigracija kao i psiholoski osjecaj izolovanosti (6,93). Kretanje broja stanovnika i domacinstava poslije II svjetskog rata, za vrijeme postojanja druge Jugoslavije, moze se pratiti u tabeli 2:   Tabela 2. Kretanje broja stanovnika i domacinstava u Velikom Pogancu  Godina  1948.  1953.  1961.  1971.  1981.  1991.  Domacinstava  122  118  137  129  ?  100  Stanovnistvo  452  471  527  470  389  310  Broj stanovnistva 1948 jednako 100  100  104  117  104  86  69 Broj stanovnistva u Velikom Pogancu se krece u porastu do 1961. g., a zatim pocinje sve brze opadati i selo je u fazi izumiranja, kao i njegovo srpsko stanovnistvo, a kao osnovni uzroci mogu se navesti: smanjenje nataliteta, nedostatak doseljavanja takvog stanovnista, geografska izolovanost od matice i asimilacija. Opsta zakonitost poslije II svjetskog rata uslijed jake industrijalizacije, dolazi do naglog preliva stanovnistva iz sela u gradove, pa se to desilo i sa Velikim Pogancem. Karakteristican je razvoj etnicke strukture stanovnika V. Poganca prema popisima 1981. i 1991. godine, sto prikazuje tabela 3.   Tabela 3. Etnicka struktura stanovnistva V. Poganca 1981. i 1991. godine  Godina  Ukupno  Srbi  Hrvati  Jugosloveni  Ostali  1981.  389  281  58  50  -  Postotak  100  72  15  13  -  1991.  310  214  43  40  13  Postotak  100  69  14  13  4 Izvor: Lit. br. 8   Pad broja stanovnistva 1981. i 1991. g. bio je okruglo 20% ili 79 lica, od toga kod Srba 24% ili 67 lica, ili godisnje za dva domacinstva. Ovakav trend razvoja treba i dalje ocekivati (...) U poslednjem periodu... doslo je do iseljavanja srpskog stanovnistva na bazi trampe sa Hrvatima iz Srema. Srbi su se iseljavalji preko Madjarske. Iselile su se obitelji: Brnjica i Grubacevic u Golubince, Besjedic, Manojlovic, Sabolovic i Smoljanovic u Nikince, Fajtovic u Slankamen, Gojkovic u Vojku i Radanac u Platicevo. U 1998. godini, kad se navrsava 400 godina od masovnog doseljavanja i osnivanja sela Veliki Poganac ima oko 60 srpskih kuca sa dvjestotinjak dusa.* Evo starinskih familija sa brojem kuca i krsnom slavom: 1) Besjedic, 1 kuca, slava Jovanjdan; 2) Bozickovic, 1 kuca, slava Stjepanjdan; 3) Brnjica, 3 kuce, slava Nikoljdan; 4) Dulikravic, 2 kuce, slava Jovanjdan; 5) Gojkovic, 5 kuca, slava Nikoljdan; 6) Grubacevic, 1 kuca, slava Nikoljdan; 7) Fajtovic, 4 kuce, slava Nikoljdan; 8) Lazic, 1 kuca, slava Stjepanjdan; 9) Manojlovic, 1 kuca, slava Nikoljdan; 10) Pavkovic, 3 kuce, slava Stjepanjdan; 11) Radanac, 1 kuca, slava Nikoljdan; 12) Sabolovic, 1 kuca, slava ? i 13) Smoljanovic, 4 kuce, slava Nikoljdan. U selu je i obitelj Arambasic, mladjeg doseljenika u selo (9). Prema R. Grujicu, moguce je odrediti porijeklo nekih porodica iz Velikog Poganca. Brnjice su porijeklom iz Stare Srbije, od Novog Pazara; Grubacevici su od Temnica u Srbiji; Sabolovici su porijeklom iz Hercegovine i Smoljanovici iz Makedonije, za koje tradicija veli da su iz Grcke (1,165-166). (...) Iako je krajem 20. v. na sjeveroistocnim padinama Kalnika preostalo dvadesetak srpskih sela, od kojih vise od polovine sa vecinskim srpskim stanovnistvom, ostaje kao neumitna cinjenica nestajanje srpskog stanovnistva. Kao spomen ostaju crkve, groblja, toponimi i pisani tragovi. U istoriji, dosta je cest slucaj takve sudbine naroda ciji su migracioni valovi otisli predaleko od matice.   Dr Milos Bjelovitic   * po evidenciji manastira Lepavine     Literatura i izvori:   1) Rad. M. Grujic: Najstarija srpska naselja po severnoj Hrvatskoj. Glasnik srpskog geografskog drustva, I, sv. 2, Beograd 1912. 2) Dr Rad. M. Grujic: Pakracka eparhija. Istorijsko-statisticki pregled. Novi Sad 1930. 3) Dr Dragutin Feletar: Podravina. Opcine Koprivnica, Djurdjevac, Ludbreg u proslosti i sadasnjosti. Koprivnica 1989. 4) Dr Aleksa Ivic: Migracije Srba u Slavoniju tokom 16, 17. i 18. stoleca. Subotica 1926. 5) Slobodan Mileusnic: Dva izvestaja o uniji u Varazdinskom generalatu potkraj XVIII veka. Zbornik o Srbima u Hrvatskoj, 3. Beograd 1995. 6) Milos Bjelovitic: Stare Plavnice. Primjer transformacije seoskog naselja i stanovnistva. Skopje 1972. 7) Milos Bjelovitic: O izumiranju srpskog stanovnistva u Hrvatskoj. Zbornik radova XIII kongresa geografa SFRJ. Pristina 1991. Nacionalni sastav stanovnistva SFRJ Jugoslavije po naseljima i opstinama. Popis 1981. Beograd 1991. Popis stanovnistva, domacinstava, stanova i poljoprivrednih gospodarstava 1991. godine. Republicki zavod za statistiku, Zagreb 1992. 9) Na osnovu razgovora sa Nevenkom Krnic, rodjenom Fajtovic iz Velikog Poganca, 5. 7. 1988. u Banjaluci.   Glasnik Geografskog drustva RS, sv. 3, str. 125-134, Banjaluka 1998.